عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در ارزیابی‌های جهانی
روند بین‌المللی مطالعات علمی و ریاضیات، به اختصار تیمز[۱]، مجموعه‌ای از آزمون‌های بین‌المللی در مورد سواد ریاضیاتی و علمی دانش‌آموزان در سراسر جهان است. دانش‌آموزانی از کشورهای مختلف در این آزمون شرکت می‌کنند. در هر کشور، حداقل ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ دانش‌آموز درباره‌ی وضعیت آموزش ریاضیاتی و علمی‌شان مورد پرسش قرار می‌گیرند. این آزمون از سال ۱۹۶۴ در حال برگزاری است و ایران از سال ۱۹۹۵ به طور مستمر در آن شرکت می‌کند. برخی کشورهای دنیا مانند نروژ نسبت به نتایج این آزمون و آزمون‌های مشابه آن‌قدر حساسند که نمره پایین‌تر از حد استاندارد دانش‌آموزان، به برکناری وزیر آموزش این کشور منتهی می‌شود.
متولی اجرای این آزمون انجمن بین‌المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی[۲] است که علاوه بر تیمز، ده‌ها آزمون تطبیقی دیگر روی دانش‌آموزان جهان اجرا می‌کند. ایران تنها در سه آزمون شرکت می‌کند: آزمون تیمز برای دانش‌آموزان ۱۰ ساله و ۱۴ ساله، و آزمون پرلز برای دانش‌آموزان پایه چهارم که به سنجش پیشرفت سواد خواندن اختصاص دارد. آزمون تیمز متشکل از دو بخش عمده است: بخش علوم که شامل اطلاعاتی کلی در مورد جانداران، علوم زیستی، علوم زمین، فیزیک و فرآیند تحقیق علمی است، و بخش ریاضیات که مواردی از قبیل هندسه، درک عددی و محاسباتی دانش‌آموزان را دربرمی‌گیرد.
آخرین آزمون تیمز در سال ۲۰۱۵ برگزار شده است. در بخش علوم این آزمون، دانش‌آموزان سنگاپور، کره جنوبی و ژاپن به ترتیب بیشترین امتیاز را از آن خود کردند. در آن سوی مقیاس دانش‌آموز کویتی، مراکشی و سعودی کمترین نمرات را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش ریاضیات سنگاپور، هنگ‌کنگ و کره جنوبی کشورهای اول، و کویت، آفریقای جنوبی، مراکش و عربستان سعودی کشورهای انتهای لیست هستند.
| ریاضی | علوم | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رتبه | کشور | نمره | رتبه | کشور | نمره | ||
| ۱ | سنگاپور | ۶۱۸ | ۱ | سنگاپور | ۵۹۰ | ||
| ۲ | هنگ‌کنگ | ۶۱۵ | ۲ | کره جنوبی | ۵۸۹ | ||
| ۳ | کره جنوبی | ۶۰۸ | ۳ | ژاپن | ۵۶۹ | ||
| ۴ | چین تایپه | ۵۹۷ | ۴ | روسیه | ۵۶۷ | ||
| ۵ | ژاپن | ۵۹۳ | ۵ | هنگ‌کنگ | ۵۵۷ | ||
| ۶ | ایرلند شمالی | ۵۷۰ | ۶ | چین تایپه | ۵۵۵ | ||
| ۷ | روسیه | ۵۶۴ | ۷ | فنلاند | ۵۵۴ | ||
| ۸ | نروژ | ۵۴۹ | ۸ | قزاقستان | ۵۵۰ | ||
| ۹ | ایرلند | ۵۴۷ | ۹ | لهستان | ۵۴۷ | ||
| ۱۰ | انگلستان | ۵۴۶ | ۱۰ | آمریکا | ۵۴۶ | ||
| ۴۱ | قطر | ۴۳۹ | ۳۹ | گرجستان | ۴۵۱ | ||
| ۴۲ | ایران | ۴۳۱ | ۴۰ | امارات | ۴۵۱ | ||
| ۴۳ | عمان | ۴۲۵ | ۴۱ | قطر | ۴۳۶ | ||
| ۴۴ | اندونزی | ۳۹۷ | ۴۲ | عمان | ۴۳۱ | ||
| ۴۵ | اردن | ۳۸۸ | ۴۳ | ایران | ۴۲۱ | ||
| ۴۶ | عربستان سعودی | ۳۸۳ | ۴۴ | اندونزی | ۳۹۷ | ||
| ۴۷ | مراکش | ۳۷۷ | ۴۵ | عربستان سعودی | ۳۹۰ | ||
| ۴۸ | آفریقای جنوبی | ۳۷۶ | ۴۶ | مراکش | ۳۵۲ | ||
| ۴۹ | کویت | ۳۵۳ | ۴۷ | کویت | ۳۳۷ | ||
در این میان دانش‌آموزان ایرانی در دروس علوم با کسب نمره ۴۲۱، در رده ۴۳ در میان ۴۷ کشور شرکت‌کننده قرار دارند. تنها یک درصد دانش‌آموزان ایرانی نمره بسیار خوب در این سال کسب کرده‌اند؛ ۹ درصد امتیاز بالا، ۳۳ درصد نمره متوسط، و ۶۱ درصد نمره پایین را کسب کرده‌اند. میانگین نمره آن‌ها در علوم زیستی ۴۱۷، در فیزیک ۴۲۳ و در زمین‌شناسی ۴۰۸ بوده است.
در دروس ریاضی نیز ایرانیان با امتیاز ۴۳۱، رتبه ۴۲ را از میان ۴۹ کشور شرکت‌کننده به خود اختصاص داده‌اند. نمره دانش‌آموزان ایرانی در بخش اعداد و محاسبات ۴۳۵، در بخش هندسه و اندازه‌گیری ۴۲۸، و در بخش نمایش داده‌ها ۴۱۶ بوده است.
این پژوهش به خوبی نشان می‌دهد منابع حمایتی غیر از محیط رسمی مدرسه - مانند کتاب‌های علمی، همراهی والدین و شیوه‌های میدانیِ آموزش تا چه اندازه روی دانش کودکان مؤثر است. تنها ۴ درصد دانش‌آموزان ایرانی که از منابع زیادی در این زمینه بهره‌مند بوده‌اند نمره میانگین ۵۲۸ را در علوم کسب کرده‌اند، در حالی که ۳۴% دانش‌آموزان که منابع اندکی در اختیار داشته‌اند، نمره میانگین ۳۷۶ را به دست آورده‌اند.
بررسی نتایج این آزمون به تفکیک جنسیت حاکی از آن است که نمرات دانش‌آموزان دختر و پسر در کشورهای مختلف تفاوت‌های زیادی با هم دارد. دانش‌آموزان دختر سعودی - در پایه چهارم - بیشترین برتری را نسبت به همتایان پسر خود دارند: نمره متوسط دختران ۴۳۱ و نمره متوسط پسران ۳۵۲ بوده است. نکته جالب اینجاست که در تمام کشورهای عرب شرکت‌کننده در آزمون - عربستان سعودی، بحرین، امارات، کویت و قطر - این اختلاف وجود داشته و در بیشترین میزان خود است. دانش‌آموزان ایرانی از این حیث اختلاف معناداری با یکدیگر ندارند.
دانش‌آموزان ایرانی در این دوره نمره ۴۲۱ را در دروس علوم کسب کرده‌اند. در پنج دوره‌ای که ایران در این آزمون شرکت کرده است، این بهترین نمره ایران نیست. با این حال نمره ۴۳۱ ایران در دروس ریاضی بهترین نمره‌ای است که تا کنون داشته‌اند.
[۱] Trends in International Mathematics and Science Study - TIMSS
[۲] International Association for the Evaluation of Educational Achievement