بیش از نیمی از استان‌های مرزی کشور سطح توسعه‌یافتگی پایینی دارند
وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن از نشانه‌های توسعه نیافتگی است؛ زیرا طبق تعریف کشورهایی توسعه‌یافته شناخته می‌شوند که علاوه بر این که از شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردارند، توزیع درآمدها و امکانات نیز در آن‌ها نسبتاً عادلانه باشد. در کشورهای در حال توسعه، آنچه بیش از ارتقاء شاخص‌های توسعه اهمیت دارد، تلاش در راستای توزیع عادلانه آن‌هاست. در اغلب کشورهای در حال توسعه، تنها یک یا چند منطقه‌ی محدود، وضعیت مناسب خدمات عمومی و در نتیجه شکوفایی اقتصادی و اجتماعی دارد. این یک یا چند منطقه، تأثیر عمده‌ای در ایجاد درآمد و تولید ملی ایفا می‌کنند و تمرکز تولید و درآمد در آن‌ها غالباً منجر به عقب ماندن مناطق دیگر و افزایش شکاف و نابرابری بین مناطق مختلف می‌گردد.
در ایران نیز این نابرابری‌ها در مناطق و استان‌های مختلف وجود دارد. برخی از صاحب‌نظران عقیده دارند عواملی در مکان‌یابی‌های صنعتی و خدماتی در کشور دخیل بوده، که باعث تشدید تمرکزگرایی در برخی کلان‌شهرها و ایجاد و گسترش نابرابری‌های منطقه‌ای بوده است. وجود این نابرابری‌ها سبب گردیده شکاف توسعه بین نواحی توسعه‌یافته و محروم روزبه‌روز بیشتر شده، و به مسائلی مانند مهاجرت از مناطق محروم، خالی شدن روستاها، افزایش نارضایی سیاسی و... دامن زده شود.
در پژوهشی که در آخرین شماره‌ی فصل‌نامه‌ی آمایش محیط چاپ شده، به بررسی و مقایسه استان‌های مرزی کشور از حیث برخورداری از شاخص‌های توسعه پرداخته شده است. ایران ۳۱ استان دارد که از این تعداد ۱۶ استان دارای مرزهای بین‌المللی با کشورهای همسایه، آب‌های آزاد یا دریاچه خزر هستند. در بین این استان‌ها سیستان و بلوچستان بزرگ‌ترین، خراسان رضوی پرجمعیت‌ترین، و ایلام کوچک‌ترین و کم‌جمعیت‌ترین استان است. این پژوهش بر اساس داده‌های سرشماری سال ۱۳۹۰ و سال‌نامه آماری سال ۱۳۹۱، به استخراج ۷۴ شاخص مختلف و مقایسه آن در شانزده استان مرزی پرداخته است. این شاخص‌ها شامل توسعه در زمینه‌‌های آموزشی، فرهنگی-ورزشی، مذهبی، سیاسی-اداری، زیربنایی، بهداشتی-درمانی، بازرگانی، خدمات، حمل و نقل، ارتباطات، تعداد شاغلان، باسوادان و تعداد واحد مسکونی می‌شود.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، خراسان رضوی توسعه‌یافته‌ترین و ایلام محروم‌ترین استان مرزی کشور است:
| ردیف | استان | نمره توسعه‌یافتگی |
|---|---|---|
| ۱ | خراسان رضوی | ۰.۹۷۴ |
| ۲ | مازندران | ۰.۷۹۷ |
| ۳ | گیلان | ۰.۵۰۳ |
| ۴ | آذربایجان شرقی | ۰.۵۰۱ |
| ۵ | آذربایجان غربی | ۰.۴۶۰ |
| ۶ | هرمزگان | ۰.۴۳۹ |
| ۷ | سیستان و بلوچستان | ۰.۴۲۵ |
| ۸ | خوزستان | ۰.۴۱۸ |
| ۹ | گلستان | ۰.۳۰۲ |
| ۱۰ | کرمانشاه | ۰.۲۳۸ |
| ۱۱ | کردستان | ۰.۲۱۵ |
| ۱۲ | خراسان جنوبی | ۰.۱۹۰ |
| ۱۳ | اردبیل | ۰.۱۷۶ |
| ۱۴ | خراسان شمالی | ۰.۱۴۱ |
| ۱۵ | بوشهر | ۰.۱۰۴ |
| ۱۶ | ایلام | ۰.۰۰۸ |
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، بیش از نیمی از استان‌های مرزی کشور سطح توسعه‌یافتگی پایینی دارند. البته این نکته قابل توجه است که در این مقاله ادعایی در مورد وضعیت استان‌های غیرمرزی نمی‌شود. با وجود این، تحقیقات بسیاری نشان داده است که استان تهران، با اختلاف توسعه‌یافته‌ترین استان کشور است و بعد از آن استان‌های اصفهان، خراسان رضوی و فارس قرار دارند. در مجموع می‌توان ادعا کرد در ایران استان‌های مرزی محروم‌تر از استان‌های غیرمرزی هستند.
منبع: فصل‌نامه پژوهشی آمایش محیط، شماره ۴۱، صفحه ۴۸-۶۹
